D’aithin Éire an tábhacht a bhaineann lenár bportach a chosaint, a chaomhnú agus nuair is gá a athchóiriú. Tá an ról ríthábhachtach atá ag portaigh chun tionchair dhiúltacha chliseadh aeráide a mhaolú bunaithe go maith. Ina theannta sin, is gnáthóga speisialta iad portaigh le plandaí agus ainmhithe uathúla agus neamhchoitianta. Léirítear feidhmeanna suntasacha na bportach ina leith seo i mbeartas na hÉireann agus na hEorpa.
Tá na beartais agus na straitéisí a liostaítear anseo mar chuid de thiomantas níos leithne do chaomhnú agus do chosaint na bithéagsúlachta agus dul i ngleic le tionchair dhiúltacha chliseadh aeráide. Ní liosta uileghabhálach ar chor ar bith iad na beartais atá leagtha amach anseo, ach téann siad i dtreo anáil na hoibre atá déanta i réimse an bheartais a léiriú a léiríonn an tiomantas chun sochaithe athléimneacha, éiceachóras sláintiúil agus forbairt inbhuanaithe a bhaint amach. Beidh comhoibriú ríthábhachtach chun na gníomhartha atá leagtha amach sna straitéisí agus sna pleananna éagsúla a bhaint amach. Beidh comhoibriú ag gach leibhéal den tsochaí i gceist leis lena n-áirítear comhlachtaí poiblí, pobail áitiúla, NGO, gnólachtaí agus taighdeoirí chun fad saoil na bpleananna agus an fhorbairt acmhainne amach anseo a chinntiú.
Beartas Caomhnaithe agus Athchóirithe Portaigh
Tá sé mar aidhm ag Plean Gníomhaíochta Bithéagsúla
Is éard atá i bhfís shonraithe don bhithéagsúlacht in Éirinn in 2050 ná fís ina bhfuil “luach, caomhnú, athchóiriú agus úsáid inbhuanaithe ar an mbithéagsúlacht, ag cothabháil seirbhísí éiceachórais, ag cothú pláinéad sláintiúil agus ag seachadadh tairbhí atá riachtanach do gach duine”. Tá NBAPanna foilsithe ar fáil ó shuíomh gréasáin na NPWS.
Is é atá sa Phlean Gníomhaíochta ar son na hAeráid
Leagtar amach san Acht um Chlár Rialtais agus Aeráide 2021 gealltanas go ndéanfaí astaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú ina leath faoi 2030, agus é mar aidhm leis an nglan-nialas a bhaint amach faoi 2050. Is é atá sa Phlean Gníomhaíochta ar son na hAeráide ná treochlár gníomhaíochtaí chun aghaidh a thabhairt ar an ngá atá le hastuithe a laghdú agus le todhchaí shochaí na hÉireann a chinntiú. Chun rochtain a fháil ar an bplean agus ar fhaisnéis a bhaineann le gníomhaíocht ar son na haeráide, féach ar Leathanach Gníomhaíochta Aeráide gov.ie.
Cruthóidh cur i bhfeidhm rathúil na ngníomhartha liostaithe sochaí athléimneach, pobail bheoga agus tír níos inbhuanaithe amach anseo. Ceann de na gníomhaíochtaí liostaithe sin is ea athchóiriú éiceachórais a chur chun cinn agus infheistíocht a dhéanamh i ngníomhaíochtaí a mhéadaíonn linnte carbóin a chuireann an bhithéagsúlacht chun cinn ar a seal. Beidh caomhnú agus athchóiriú portach ar cheann de na bealaí is éifeachtaí chun an toilleadh doirteal carbóin a mhéadú, agus beidh an buntáiste breise ag baint le gnáthóg uathúil a chosaint. Aithnítear an gá atá le rannpháirtíocht agus rannpháirtíocht an phobail chun an acmhainn riachtanach a thógáil chun an plean seo a sheachadadh. Tá sainstraitéisí sainaitheanta chun é seo a éascú m.sh. trí oiliúint agus infheistíocht. Is féidir infheistíocht phleanáilte agus infheistíocht reatha a úsáid, mar shampla trí Thionscadal Éireann 2040, a leagann amach infheistíochtaí chun foráil a dhéanamh d’fhás daonra ar bhealach dlúth, nasctha agus inbhuanaithe. Le haghaidh tuilleadh eolais faoi Thionscadal 2040 agus doiciméid bheartais ghaolmhara féach ar an leathanach Tionscadal Éireann gov.ie.
Is iad na hAchtanna um Fhiadhúlra
Forálann na hAchtanna um Fhiadhúlra (1976-2023) do chosaint an fhiadhúlra agus do rialú roinnt gníomhaíochtaí a d’fhéadfadh drochthionchar a bheith acu ar fhiadhúlra. Déanann sé forálacha freisin maidir le hainmniú Limistéir Oidhreachta Nádúrtha (NHA), ar limistéir iad a mheastar a bheith tábhachtach do na gnáthóga atá ann nó ina gcoimeádtar speicis plandaí agus ainmhithe a bhfuil cosaint ag teastáil a ngnáthóg. Tá cosaint tugtha do 73 bratphortach mar NHA ag baint úsáide as an Acht um Fhiadhúlra. Déanann Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Éin agus Gnáthóga Nádúrtha) (2011-2021) Treoir an AE maidir le Gnáthóga agus Treoir an AE maidir le hÉin a thrasuí i ndlí na hÉireann. Ceadaíonn na rialacháin seo do chosaint gnáthóga agus speicis leasa pobail trí líonra láithreán uile-AE a bhunú agus a chaomhnú, ar a dtugtar Nádurtha 2000; Limistéir Chaomhantais Speisialta (SAC) agus Limistéir faoi Chosaint Speisialta (SPA). Déanann an Treoir um Ghnáthóga forálacha do nósanna imeachta cinnteoireachta do phleananna agus do thionscadail ar dóigh dóibh difear a dhéanamh do Shuímh Eorpacha lena mbunaítear an ceanglas do Mheasúnú Cuí (AA).
Le haghaidh tuilleadh sonraí ar reachtaíocht caomhnaithe dúlra na hÉireann féach ar Leathanach Reachtaíochta Láithreán Gréasáin na SPNF.
Tá roinnt Treoracha AE
Mar bhallstát den AE, tá Éire ina sínitheoir ar roinnt Treoracha ón AE a éilíonn cosaint an chomhshaoil agus gnáthóga agus speicis ar leith, lena n-áirítear go díreach agus go hindíreach portaigh agus na plandaí agus ainmhithe a bhíonn ag brath orthu. Deartha chun bithéagsúlacht a chosaint ar fud an AE, is iad na príomhthreoracha a bhaineann le caomhnú portach ná:
- An Treoir um Ghnáthóga – dírítear ar chaomhnú gnáthóg agus speiceas nádúrtha trí SAC a ainmniú.
- An Treoir maidir le hÉin – tá sé mar aidhm aige speicis éan fiáin agus a ngnáthóga a chosaint trí SPA a ainmniú.
- An Chreat-Treoir Uisce – baineann sé le cáilíocht uisce agus éiceachórais uisceacha, a bhfuil impleachtaí aige do phortaigh mar gheall ar an ról a imríonn siad maidir le sreabhadh agus cáilíocht uisce a rialú.
Tá impleachtaí suntasacha ag
I dtíortha ar nós na hÉireann, ina bhfuil portaigh mar chuid thábhachtach den tírdhreach talmhaíochta, tá impleachtaí suntasacha ag Comhbheartas Talmhaíochta an AE (CBT) do phortaigh. Cé go bhfuil príomhfhócas CBT ar thacaíocht agus ar fhorbairt talmhaíochta, is féidir bithéagsúlacht agus caomhnú an dúlra a chur san áireamh trí mheicníochtaí amhail scéimeanna agra-chomhshaoil, rialacha tras-chomhlíonta, agus tacaíocht do chleachtais feirmeoireachta atá neamhdhíobhálach don chomhshaol. Is féidir leis an CBT cómhaireachtáil idir gníomhaíochtaí talmhaíochta agus caomhnú ár ngnáthóga portaigh luachmhara a spreagadh. Le haghaidh tuilleadh faisnéise faoi CBT féach ar shuíomh Gréasáin an Choimisiúin Eorpaigh ar an gComhbheartas Talmhaíochta.